Niedobór witaminy D dotyka prawie 50% populacji na całym świecie. Powszechne występowanie niedoboru witaminy D można przypisać głównie stylowi życia, czynnikom środowiskowym oraz zmniejszoną ekspozycją na światło słoneczne. Zbyt niski poziom tej cennej substancji może być przyczyną wielu zdrowotnych problemów.

 

Znaczenie witaminy D dla organizmu

Witamina D jest wyjątkowa, ponieważ może być wytwarzana w skórze pod wpływem promieni słonecznych. Dostarczona do organizmu ulega dwukrotnej hydroksylacji – w wątrobie wytwarzana jest 25-hydroksywitamina D (25-OH-D), czyli kalcydiol, a w nerkach wytwarzana jest postać aktywna – 1,25-dihydroksywitamina D (1,25-OH-D), czyli kalcytriol.

Witamina D odgrywa kluczową rolę w równowadze wapniowej i metabolizmie kości. Przy przewlekłym lub ciężkim niedoborze witaminy D następuje spadek jelitowego wchłaniania wapnia i fosforu, co prowadzi do hipokalcemii. Może być to przyczyną wtórnej nadczynności przytarczyc, a w następstwem tego stanu może być  demineralizacja ości, osteoporozy u dorosłych i krzywicy u dzieci. Ponadto witamina D ma szeroki zakres działań biologicznych, takich jak regulacja proliferacji i różnicowania komórek, hamowanie angiogenezy , stymulacja produkcji insuliny, hamowanie produkcji reniny i pobudzanie produkcji katelicydyny w makrofagach. Aktywna forma witaminy D wpływa na regulacje ekspresji nawet 200 genów, ponadto moduluje działanie układu immunologicznego i działa ochronnie na układ sercowo-naczyniowy. Również stan włosów i skóry w dużej mierze zależy od witaminy D, która ma znaczenie dla opóźnienia procesów starzenia się organizmu.

Objawy niedoboru witaminy D

Większość osób z niedoborem witaminy D nie doświadcza widocznych objawów. Jednak nawet łagodny, ale przewlekły niedobór tej witaminy może przyczyniać się do ryzyka osteoporozy, urazów i złamań kostnych, zwłaszcza w populacji osób starszych. Natomiast osoby z długotrwałym i ciężkim niedoborem witaminy D mogą odczuwać bóle kości, stawów i mięśni, zmęczenie, drgania mięśni i ogólne osłabienie, zła kondycja włosów, skóry i paznokci. U dzieci może pojawić się drażliwość, letarg, opóźnienie rozwoju, krzywicze zmiany kostne, łatwiejsze złamania kości oraz problemy skórne (egzema, trądzik, atopia).

 

Do czynników zwiększających ryzyko niedoboru witaminy D należą:

• starszy wiek,
• ciemna skóra (większa ilość melaniny),
• praca w pomieszczeniach z ograniczonym dostępem słońca,
• stosowanie ochrony przed słońcem (kremy z filtrami, ubrania z długimi rękawami/nogawkami, unikanie słońca),
• karmienie dzieci wyłącznie piersią,
• niska podaż wapnia w diecie (np. w wyniku diety wegańskiej, nietolerancji laktozy, ograniczeń dietetycznych),
• otyłość,
• długotrwałe unieruchomienie,
• zaburzona praca i niewydolność nerek,
• zespół złego wchłaniania i jednostki chorobowe ograniczające wchłanianie składników odżywczych (np. choroba Crohn’a, mukowiscydoza, marskość wątroby),
• niektóre leki (np. leki przeciwdrgawkowe, rifampicyna, cymetydyna, tiazyd, kortykosteroidy, leki przeczyszczające, tetrahydrolipostatyna, leki obniżające poziom cholesterolu).

 

Światło słoneczne – przyjaciel i wróg

Ekspozycja na słońce jest niezbędna do produkcji witaminy D w skórze, indukowanej przez promieniowanie ultrafioletowe B (UVB).  Promienie słoneczne mogą jednak uszkadzać DNA i przyspieszać starzenie się skóry, z tego względu zaleca się stosowanie środków ochronnych w postaci odpowiednich kosmetyków, odzieży i unikania słońca w godzinach okołopołudniowych. Samo stosowanie kremów z filtrem co najmniej SPF 30 znacznie obniża produkcję witaminy D w skórze. Jednakże nie powinniśmy narażać się na niekorzystne i bardzo groźne skutki promieniowania UVA i UVB w pogoni za odpowiednim poziomem witaminy D. Lepszym i bezpieczniejszym rozwiązaniem jest odpowiednia suplementacja.

 

Zapotrzebowanie na witaminę D i suplementacja

Dieta pokrywa jedynie ok. 20% dziennego zapotrzebowania na witaminę D, dlatego w każdej grupie wiekowej zalecana jest suplementacja tego składnika. Rozpoczęcie suplementacji powinno być poprzedzone oceną zaopatrzenia organizmu w witaminę D, czyli badanie poziomu kalcydiolu - 25(OH)D3 w surowicy krwi. Stężenie kalcydiolu oznacza odpowiednio:

• poniżej 5 ng/ml – ciężki niedobór,
• poniżej 20 ng/ml – niedobór,
• 20-30 ng/ml – poziom niewystarczający,
• 30-50 ng/ml – poziom obtymalny,
• 50-100 ng/ml – poziom wysoki,
• powyżej 100 ng/ml – poziom potencjalnie toksyczny,
• powyżej 200 ng/ml – poziom toksyczny.

Zalecane dobowe zapotrzebowanie na witaminę D przedstawia się następująco:

 

Noworodki i niemowlęta do 6. miesiąca życia	400 j.m na dobę
Niemowlęta między 6. a 12. miesiącem życia	400-600 j.m na dobę
Dzieci w wieku 1-10 lat	600-1000 j.m na dobę
Nastolatki w wieku 11-18 lat	800-2000 j.m na dobę
Dzieci z otyłością	1600-4000 j.m na dobę
Dorośli i osoby starsze	800-2000 j.m na dobę
Dorośli i osoby starsze z otyłością	1600-4000 j.m na dobę
Kobiety w ciąży i karmiące piersią	2000 j.m na dobę

 

W przypadku niedoboru konieczne jest podawanie dawki początkowej w ilości 7000-10000 j.m. na dobę, aż do uzyskania optymalnego poziomu witaminy D w surowicy krwi. 

Należy pamiętać, że witamina D jest rozpuszczalna w tłuszczach i zaleca się przyjmować ją w trakcie lub tuż po posiłku. Podczas suplementacji i leczenia witaminą D należy zapewnić odpowiednie spożycie wapnia w diecie.

Prawidłowy poziom witaminy D może zapobiec rozwinięciu się wielu chorób i opóźnić procesy starzenia się organizmu, warto więc wzbogacić codzienną dietę właściwymi suplementami.

 

mgr Magdalena Depka Prądzyńska

 Biolog medyczny, diagnosta labolatoryjny

 

Bibliografia:

• Grant WB, Lahore H, McDonnell SL, Baggerly CA, French CB i wsp. Nutrients. 2020
• Palacios C, Gonzalez L. J Steroid Biochem Mol Biol. 2014
• Ciborowska H, Rudnicka A (2009). Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
• Uchwała nr 4/2019 Zespołu do Spraw Suplementów Diety w sprawie wyrażenia opinii dotyczącej maksymalnej dawki witaminy D w zalecanej dziennej porcji w suplementach diety. 22.05.2019
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532266/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3377517/?report=reader
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4545131/?report=reader
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4642156/?report=reader