Kwas nikotynowy chroni przed chorobami sercowo-naczyniowymi przez rozszerzanie naczyń krwionośnych i obniżanie poziomu cholesterolu i lipidów w osoczu. Poprzez rozszerzanie naczyń krwionośnych niacyna wpływa na wygląd skóry i włosów. Jej obecność wpływa na regenerację błon śluzowych i mikrokrążenia w naskórku. Dzięki temu stan skóry utrzymuje się w dobrej kondycji. Większe spożycie niacyny lub suplementacja są szczególnie zalecane osobom z otyłością, gdyż może zapobiegać dysfunkcji białej tkanki tłuszczowej, która towarzyszy zespołowi metabolicznemu. Podobne i synergistyczne działanie wykazują wielonienasycone kwasy tłuszczowe.

Niacyna jest nazwą wspólną dla dwóch związków: kwasu nikotynowego i nikotynamidu. Nazywana jest również witaminą B3 lub witaminą PP. Nazwa ta wywodzi się od choroby, która jest następstwem niedoboru niacyny – pelagry, a samą niacynę nazywa się czynnikiem przeciwpelagrycznym (Pellagra Preventive Factor).

Niacyna jest związkiem organicznym pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego. Możemy ją pobrać z pożywieniem, jak również wytworzyć w organizmie z tryptofanu. Tryptofan jest jednym z aminokwasów, czyli pozyskamy go z pożywienia, które jest źródłem białka.

Funkcje niacyny w organiźmie

Kwas nikotynowy w organizmie ulega przekształceniu do nikotynamidu, który jest prekursorem NAD (dinukleotydu nikotynoamidowego) i NADP (dinukleotydu nikotynoamidowego). Są to związki potrzebne do większości procesów zachodzących w naszym organizmie. Biorą udział w glikolizie, oddychaniu komórkowym, biosyntezie lipidów, syntezie cholesterolu i hormonów steroidowych (hormony płciowe, kortyzol), regulacji stężenia jonów wapnia, czy w mechanizmach naprawy DNA.

Źródła w pożywieniu

Głównym źródłem witaminy PP w pożywieniu są: wątroba, mięso (kurczaka, indyka), przetwory mięsne, ryby, orzechy ziemne oraz produkty zbożowe pełnoziarniste, drożdże, otręby pszenne, nabiał, fasola, groch, migdały, kasza gryczana, pomidory. Przyswajalność niacyny z produktów roślinnych jest mniejsza niż z produktów zwierzęcych.

Źródłem tryptofanu w diecie są mleko, sery i jaja. Jednak tylko około połowa tryptofanu może być przekształcona do niacyny, gdyż resztę organizm wykorzystuje do produkcji białek. Szczególnie jeśli spożycie tryptofanu jest niskie. Z 60 mg tryptofanu może powstać 1 mg niacyny.

Ze względu na dobrą rozpuszczalność niacyny w wodzie, duża jej część jest tracona w trakcie przetwarzania produktów z udziałem wody, np. gotowania warzyw. W trakcie gotowania dochodzi do strat około 50% tej witaminy. Dla zachowania odpowiedniej wartości odżywczej, np. brokułów, zalecane jest gotowanie na parze.

Niacyna – kto jest narażony na niedobór

Zapotrzebowanie na niacynę zależy od płci, wieku ora stanu fizjologicznego. Dla prawidłowego przekształcenia tryptofanu do niacyny niezbędna jest również odpowiednia ilość witaminy B6, ryboflawiny oraz żelaza, gdyż biorą one udział w tym procesie.

Z badań przeprowadzonych w Hiszpanii na popularnych produktach zbożowych wykazano, że pieczywo, płatki i makarony bezglutenowe mają niższe zawartości witamin z grupy B, w tym także niacyny. Dlatego osoby, które są na diecie bezglutenowej lub znacznie ograniczającej gluten, powinny zadbać o spożywanie odpowiedniej ilości innych produktów zawierających niacynę lub rozważyć czasową suplementację. 

Zapotrzebowanie na niacynę znacznie wzrasta też u osób, które nadużywają alkoholu, gdyż ten utrudnia wchłanianie witamin z grupy B.

Jakie są skutki niedoboru niacyny?

Znaczne niedobory witaminy PP wiążą się z wystąpieniem choroby zwanej pelagrą, która objawia się wystąpieniem zmian skórnych, zapaleniem skóry, wymiotami, biegunką, bolesnością ust i języka. Przy długotrwałych niedoborach może spowodować również depresję czy demencję. Nieleczona prowadzi do śmierci. Pelagra występuje rzadko, najczęściej towarzyszy chronicznej chorobie alkoholowej, anoreksji lub chorobom układu pokarmowego, które są związane z niedostatecznym wchłanianiem składników odżywczych.

Bardzo rzadką przyczyną pelagry jest choroba, która polega na upośledzonym wchłanianiu tryptofanu przez jelita (tzw. zespół Hartnupa).

Niedostateczna ilość niacyny w diecie wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób przyzębia, m.in. parodontozy.

Nadmiar niacyny w diecie metabolizowany jest w wątrobie i wydalany wraz z moczem. W przypadku nadmiernego spożycia podczas suplementacji, kwas nikotynowy wywołuje uderzenia gorąca i zaczerwienienie twarzy, w rzadszych przypadkach świąd. Podane objawy pojawiają się w wyniku rozszerzenia tętnic.

SCF (Komitet Naukowy UE ds. Żywności) podaje górny limit spożycia kwasu nikotynowego, który wynosi 10 mg/dobę oraz dla nikotynamidu 900 mg/dobę.

W Polsce limit niacyny w porcji suplementu wynosi 830 mg dla amidu kwasu nikotynowego i 16 mg dla kwasu nikotynowego.

Normy na poziomie RDA (zalecane dzienne spożycie) dla różnych grup wiekowych:

 

 

Grupa, płeć wiek	Zalecane spożycie (RDA) mg niacyny/osobę/dobę
Dzieci 1-3 lat 4-6 lat 7-9 lat	6 8 12
Chłopcy 10-12 lat 13-15 lat 16-18 lat	12 16 16
Dziewczęta 10-12 lat 13-15 lat 16-18 lat	12 14 14
Mężczyźni >19 lat	16
Kobiety > 19 lat	14
Kobiety w ciąży	18
Kobiety karmiące piersią	17

 

Korzyści z przyjmowania witaminy B3

Kwas nikotynowy był stosowany jako pierwszy lek przy leczeniu hipercholesterolemii. Niacyna jest skuteczna w obniżaniu cholesterolu LDL (tzw. ,,złego’’) i podwyższaniu cholesterolu HDL (tzw. ,,dobrego’’). Kwas nikotynowy chroni przed chorobami sercowo-naczyniowymi przez rozszerzanie naczyń krwionośnych i obniżanie poziomu cholesterolu i lipidów w osoczu.

Poprzez rozszerzanie naczyń krwionośnych niacyna wpływa na wygląd skóry i włosów. Jej obecność wpływa na regenerację błon śluzowych i mikrokrążenia w naskórku. Dzięki temu stan skóry utrzymuje się w dobrej kondycji.

Większe spożycie niacyny lub suplementacja są szczególnie zalecane osobom z otyłością, gdyż może zapobiegać dysfunkcji białej tkanki tłuszczowej, która towarzyszy zespołowi metabolicznemu. Podobne i synergistyczne działanie wykazują wielonienasycone kwasy tłuszczowe.

Niacyna działa również korzystnie na układ nerwowy i stan psychiczny człowieka. Stosowana jest podczas leczenia schizofrenii. Może wykazywać działanie prewencyjne w chorobach neurodegeneracyjnych, np. chorobie Parkinsona i Alzheimera.

Nad suplementacją niacyny mogą zastanowić się osoby, które:

• są niedożywione, przewlekle chore, po stosowaniu restrykcyjnych i nierozsądnych diet,
• są w starszym wieku,
• zmagają się z chorobą alkoholową,
• mają zmniejszone wchłanianie składników w jelitach,
• mają zbyt wysoki poziom cholesterolu we krwi,
• mają obniżony nastrój lub depresję,
• chcą poprawić stan skóry i włosów.

mgr Joanna Bazydło

dietetyk kliniczny

Bibliografia:

1. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie pod redakcją Mirosława Jarosza, Ewy Rychlik, Katarzyny Stoś, Jadwigi Charzewskiej; 2020
2. Uchwała nr 8/2019 Zespołu do Spraw Suplementów diety z dnia 11 czerwca 2019 r. w sprawie wyrażenia opinii dotyczącej maksymalnej dawki niacyny w zalecanej dziennej porcji w suplementach diety, https://gis.gov
3. Dearing B.D., Lavie C.J., Lohmann T.P. i wsp., Niacin-Induced Clotting Factor Synthesis Deficiency With Coagulopathy, Arch. Int. Med., 1992, 152, 4, 861–863.
4. Zafrir B., Jain M., Lipid-lowering Therapies, Glucose Control and Incident Diabetes: Evidence, Mechanisms and Clinical Implications, Cardiovasc. Drugs Ther., 2014, 28, 4, 361–377.
5. Larretxi I., Txurruka I., Navarro V. i wsp., Micronutrient Analysis of Gluten-Free Products: Their Low Content Is Not Involved in GlutenFree Diet Imbalance in a Cohort of Celiac Children and Adolescent, Foods, 2019, 7, 8, 8.
6. Drood J.M., Zimetbaum, P.J., Frishman W.H., Nicotinic Acid for the Treatment of Hyperlipoproteinemia, J. Clin. Pharmac., 1991, 31, 7, 641–650.
7. Pancar Y.E., Sen S., Aydin F. i wsp., Phenobarbital-induced pellagra resulted in death, Cutan. Ocul. Toxicol., 2014, 33, 1, 76–78.