Witamina B12, czyli kobalamina, to najbardziej złożona chemicznie witamina, która musi być pozyskiwana z żywności lub suplementów. Spełnia w organizmie szereg istotnych funkcji, a jej niedobór jest przyczyna poważnych konsekwencji zdrowotnych. Nie każdy wie, że witamina B12 występuje w czterech formach, jako cyjanokobalamina, metylokobalamina, hydroksykobalamina oraz adenozylokobalamina.
Rola witaminy B12
Witamina B12 rozpuszcza się w wodzie, w swojej budowie zawiera atom kobaltu, stąd tez nazwa kobalamina. Substancja ta bierze udział w wielu procesach zachodzących w ludzkim ciele. Między innymi wspiera metabolizm energetyczny, biorąc udział w przemianach węglowodanów i tłuszczów, reguluje metabolizm histaminy i bierze udział w syntezie DNA. Ponadto utrzymuje zdrowie włosów, skóry i paznokci oraz kości, uczestniczy w procesach krwiotwórczych. Jest także niezbędna dla zachowania prawidłowych funkcji mózgu i układu nerwowego.
Przyjmuje się, że dzienne zapotrzebowanie na witaminę B12 ludzi dorosłych wynosi 2,4 µg. Jej źródło to pokarmy pochodzenia zwierzęcego, takie jak mięso, jaja i produkty mleczne. Niedobór tej witaminy może być wynikiem niedostatecznej podaży w diecie (np. przy diecie wegańskiej i wegeteriańskiej), zażywaniem niektórych leków, starszego wieku, większej aktywności fizycznej (np. u sportowców), przewlekłych stanów zapalnych lub niewystarczającego wchłaniania z przewodu pokarmowego.
Najczęstsze objawy niedoboru to:
- niedokrwistość,
- objawy ze strony układu pokarmowego (biegunka, zaparcia),
- objawy neurologiczne (depresja, drażliwość, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia czuciowo-ruchowe, hipotonia),
- stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej,
- zły stan włosów, skóry i paznokci,
- opóźnienie rozwoju u dzieci.
Osoby zagrożone niedoborem powinny przyjmować co najmniej 1 mg witaminy B12 dziennie, ale w jakiej formie?
Cyjanokobalamina
Cyjanokobalamina to syntetyczna, nieaktywna forma witaminy B12. Do wytworzonej na drodze fermentacji bakteryjnej metylokobalaminy dodaje się cyjaninę w celu zwiększenia jej stabilności i odporności na działanie tlenu i wysokiej temperatury. Organizm człowieka jest w stanie przekształcić cyjanokobalaminę w aktywne formy witaminy B12, mianowicie adenozylocobalaminę i metylokoalaminę. Jednakże obecność toksycznego cyjanku w tym związku zmusza organizm do uruchomienia procesów detoksykacji w celu pozbycia się go, które zużywają także witaminę B12. Cyjanokobalamina jest powszechnie wykorzystywana w produkcji najtańszych suplementów z witaminą B12.
Hydroksykobalamina
Hydroksokobalamina jest w prekursorem adenozylokobalaminy i metylokobalaminy. Ta forma witaminy B12 jest odpowiednia dla osób, które źle reagują na donory grup metylowych, wśród których jest również metylokobalamina. Skutecznie obniża poziom homocysteiny. Ponadto hydroksykobalamina jest wykorzystywana przy zatruciach cyjankiem (np. u palaczy), gdzie przekształcana jest do cyjanokobalaminy, a następnie do metylokobalaminy. Suplementacja hydroksykobalaminą najdłużej utrzymuje wyższe poziomy witaminy B12 we krwi.
Adenozylokobalamina
Adenozylokobalamina to aktywna forma witaminy B12 zawierająca cząsteczkę 5-deoksyadenozyny, pozbawiona donorów metylowych. Jest kofaktorem dla enzymów biorących udział w mitochondrialnej produkcji energii. Adenozylokobalamina jest niezbędna do syntezy aminokwasu leucyny. Wspomaga odbudowę mieliny w mózgu i regenerację neuronów.
Metylokobalamina
Metylokobalamina to aktywna biologicznie forma witaminy B12, zawierająca grupę metylową. Jest związkiem o wiele mniej stabilnym niż cyjanokobalamina, ale nie zawiera toksycznego cyjanku. Metylokobalamina jest kofaktorem syntazy metioniny (MS), która może katalizować przeniesienie grupy metylowej do homocysteiny, tworząc metioninę i tetrahydrofolian. Reakcja ta odgrywa trzy ważne role w organizmie: syntetyzuje metioninę jako prekursor S-adenozylometioniny (SAM), wytwarza tetrahydrofolian do syntezy DNA, utrzymuje homeostazę homocysteiny. Z powodu różnic w działaniu biologicznym metylokobalamina powinna być zażywana z adenozylokobalaminą.
Metylokobalamina nie powinna być przyjmowana przez osoby narażone na tzw. przemetylowanie. W takim przypadku zbyt wiele grup metylowych wytwarza nadmierne poziomy ważnych neuroprzekaźników - serotoniny, dopaminy i noradrenaliny, co prowadzi do nadpobudliwości neurologicznej.
W razie wątpliwości dotyczących odpowiedniej formy witaminy B12, decyzja o suplementacji powinna być poprzedzona odpowiednią diagnostyką i konsultacją lekarską.
mgr Magdalena Depka Prądzyńska
Biolog medyczny, diagnosta labolatoryjny
Bibliografia:
Ruma Banerjee, Stephen W. Ragsdale, The many faces of vitamin B12: catalysis by cobalamin-dependent enzymes, „Annual Review of Biochemistry”, 72, 2003
Władysław Z. Traczyk, Andrzej Trzebski (red.), Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, wyd. 3 zmienione i uzupełnione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004
https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2010.1756
https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2008.815