Za co odpowiada selen?
Selen bierze udział w wielu procesach metabolicznych każdej komórki naszego organizmu. Jest niezbędny do odpowiedniego metabolizmu hormonów tarczycy. Chroni błony komórkowe przed ich uszkodzeniem przez wolne rodniki. Ponadto ma swój udział w odzyskiwaniu kwasu askorbinowego z jego metabolitów.
Jak wpływa na organizm?
Poprzez ochronę przed wolnymi rodnikami może obniżać ryzyko wystąpienia niektórych form nowotworów. Wpływa pozytywnie na odporność organizmu oraz funkcje neurologiczne. Znany jest z działania profilaktycznego przy zatruciach metalami ciężkimi (kadm, ołów, arsen, rtęć, tal). Tworzy z nimi nieaktywne kompleksy, przez co unieszkodliwia ich działanie.
Jak na co dzień dostarczamy sobie selenu?
Selen dostarczamy przede wszystkim z dietą. Produktami szczególnie bogatymi w ten pierwiastek są: podroby, żywność pochodzenia morskiego: skorupiaki i ryby, produkty mleczne, czosnek, grzyby, suche nasiona roślin strączkowych, orzechy.
Selen z żywności cechuje się bardzo dobrą przyswajalnością, bo sięga nawet 90%. W sytuacji niedoboru zdolność przyswojenia selenu się zwiększa. Można ją zwiększyć także poprzez obecność innych składników w pożywieniu. Będą to m.in.: białko (metionina), witamina E, witamina C, witamina A oraz antyoksydanty pochodzące z żywności.
Spożycie i zapotrzebowanie na selen
Spożycie selenu wśród osób dorosłych wynosi mniej więcej 37,9 µg/dobę u kobiet i 62,2 µg/dobę u mężczyzn. Natomiast zapotrzebowanie wynosi 55 µg/dzień. Zazwyczaj selen nie jest pierwiastkiem mocno niedoborowym, nie trzeba wiele zmieniać, aby zwiększyć jego spożycie. Wystarczy wzbogacić dietę, np. w produkty mięsne/strączkowe, czy orzechy brazylijskie.
Niedobór selenu
Niedobór selenu powszechnie występuje na terenie Chin. Na tych terenach obserwuje się zwiększoną umieralność przez choroby układu krążenia oraz choroby nowotworowe.
Chorobami, przy których obserwujemy niedobór selenu, są: AIDS, choroby naczyń krwionośnych, ostre zapalenie trzustki. Jak również: mukowiscydoza, fenyloketonuria, niewydolność nerek czy depresja. Niedobór selenu ma związek z chorobami tarczycy. U dzieci urodzonych przez matki z niedoborem selenu i jodu częściej obserwuje się wystąpienie kretynizmu.
Nadmiar selenu
Selen wcale nietrudno przedawkować. Aktualna dawka UL (Upper Level), czyli górne tolerowane spożycie dla osób dorosłych wynosi 255 µg/dzień. W ostatnim czasie górne tolerowane spożycie dla selenu zostało zmniejszone. Zbadano, że nadmiar selenu może wiązać się z: utratą włosów, łamliwością i utratą paznokci oraz zaburzeniami neurologicznymi. Jak widać, najważniejszy jest umiar.
Wysokie dawki selenu (gramowe) mogą być toksyczne. Występowały ostre i śmiertelne przypadku po przypadkowym spożyciu gramowych ilości selenu.
Nadmierne regularne spożywanie selenu przez długi czas prowadzi do zatrucia selenem (selenozy). Objawia się łamliwością i utratą paznokci oraz wypadaniem włosów, nerwowością, zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, wysypkami skórnymi, czosnkowym oddechem i poceniem się.
Z żywnością ciężko przekroczyć maksymalną tolerowaną ilość selenu w diecie, jednak powinniśmy uważać na większe dawki selenu suplementach oraz stosować ją, tylko jeśli jest taka potrzeba (niedobór, którego nie jesteśmy w stanie uzupełnić dietą).
Podsumowanie
Zachęcamy do odpowiedniego spożycia selenu z żywnością, gdyż zazwyczaj bez problemu da się go uzupełnić w ten sposób. Ewentualna suplementacja zawsze powinna być przemyślana i skonsultowana z lekarzem lub dietetykiem.
mgr Joanna Bazydło
dietetyk kliniczny
Źródła:
- https://www.efsa.europa.eu/pl/efsajournal/pub/7704
- Institute of Medicine, Food and Nutrition Board, Dietary Reference Intakes for Vitamin C, Vitamin E, Selenium and Carotenoids, National Academy Press, Washington D.C., 2000.
- EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA), Scientific opinion on Dietary Reference Values for selenium, EFSA Journal, 2014, 12, 10, 3846
- Huang Z., Rose A.H. Hoffmann P.R., The role of selenium in inflammation and immunity: from molecular mechanisms to therapeutic opportunities, Antioxid. Redox Sign., 2012, 16, 7, 705–743.
- Harthill M., Review: micronutrient selenium deficiency influences evolution of some viral infectious diseases, Biol. Trace Elem. Res., 2011, 143, 3, 1325–1336.